Opinie: Bert van Ruitenbeek: 'Voedselzekerheid en volksgezondheid bestaan alleen binnen ecologische grenzen´

45 jaar lang vergelijkend wetenschappelijk onderzoek door het Zwitserse FIBL instituut tussen gangbare, biologische en biodynamische teelten – de zgn. DOK trials - wijzen uit dat bio, maar zeker biodynamische landbouw beter is voor de bodemvruchtbaarheid, de biodiversiteit en ons klimaat. Met veel minder energie en gewasbeschermingsmiddelen en veel meer opslag van koolstof in de bodems worden de opbrengsten over de jaren in verhouding steeds beter. De zogenaamde ‘yield gap’ bestaat voor soja en tarwe al niet meer en voor andere gewassen is die gemiddeld geslonken tot 15 procent minder opbrengst per hectare. Bij weersextremen als langdurige droogte en overvloedige regenval scoort bio verhoudingsgewijs al vaak beter dan gangbare landbouw vanwege de betere bodemstructuur. Waar wachten we nog op om de omslag naar een chemievrije landbouw te maken?

Scheiding landbouw en natuur is oud denken

Maar de agro-industriële lobby draait op volle toeren en probeert enerzijds de toenemende onrust over de risico’s van landbouwgif – toch maar even het beestje bij de naam noemen – te bagatelliseren en anderzijds de angst aan te jagen dat biologische landbouw een luxe is die we ons niet kunnen permitteren en zal leiden tot voedseltekorten. We moeten volgens de eco-modernisten juist nog intensiever landbouw bedrijven. Zo houden we ruimte over voor ‘echte’ natuur. Een betoog wat herhaaldelijk in de media wordt bepleit door zelfverklaarde ‘eco-modernist’ Hidde Boersma. Maar het scheiden van landbouw en natuur is gebaseerd op een achterhaald reductionistisch wereldbeeld, met technologische oplossingen voor deelproblemen.

Ondergrondse biodiversiteit is gelijk aan bovengrondse biodiversiteit

Een toekomstbestendige landbouw kan alleen bestaan met het optimaal verzorgen van de bodemvruchtbaarheid en behoud van onze natuurlijke hulpbronnen. Daar passen geen chemische middelen bij die onkruid, schimmels dan wel insecten doden. Het is een oorlogsverklaring aan alle levensprocessen die ons ecosysteem veerkracht bieden. Als je zonder chemie boert, komt de bovengrondse biodiversiteit als vanzelf terug. Immers, het ondergrondse voedsel web – waar we nog maar een fractie van kennen en begrijpen – en de bovengrondse diversiteit van insecten, vogels en planten is volledig van elkaar afhankelijk. Maar het gaat nog verder. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat de teloorgang van de ecosystemen via ons voedsel z’n weerslag hebben op de vermindering van de diversiteit in ons eigen microbioom en ons zo vatbaarder maken voor ziekten.

'het scheiden van landbouw en natuur is gebaseerd op een achterhaald reductionistisch wereldbeeld, met technologische oplossingen voor deelproblemen'

Ook in het sleutelen aan het DNA van zaadgoed, ligt de oplossing niet besloten. De natuur verdraagt zich niet met monoculturen en uniformiteit, terwijl dat het verdienmodel is van de multinationals met hun patenten voor gentech zaden en chemie. Ofwel er is vooral meer variatie nodig in gewassen en bij voorkeur streekeigen rassen. Goed voor de bodem, het zorgt voor voedsel met meer nutriënten en voor risicospreiding. De (super)markten zullen moeten gaan meebewegen (denk aan de prijzen en beschikbaarheid van koffie en cacao) omdat de controlemechanismes vanuit de gangbare landbouw met chemie en kunstmest niet meer tegen de snelle klimaatverandering op kunnen.

Toekomstbestendige landbouw gaat over het herstellen van verbindingen met de bodem, de lokale flora en fauna, de mensen in de omgeving. Biologische en biodynamische akkerbouwers laten ook op bedrijven van honderden hectares zien dat landbouw zonder chemie en met behulp van technologische innovaties op het gebied van mechanische onkruidbestrijding uitstekend mogelijk is. Als er genoeg leven in de bodem zit en dus biodiversiteit in de directe omgeving, dan zijn ziekten en plagen vanuit het ecosysteem beheersbaar. Maar de nieuwsgierigheid naar de kennis en kunde die hieraan ten grondslag ligt is nog beperkt. De agrarische opleidingen zijn nog grotendeels ingericht op het industriële landbouwmodel.

Natuurinclusieve landbouw is geen sprookje. Boerennatuur kan zelfs veel rijker zijn dan de diversiteit die we in Natura 2000 gebieden aantreffen. Maar dat werkt niet door het inzaaien van bloemrijke akkerranden naast een akker waar je doorgaat met chemische bestrijding. Dat is eerder een valkuil voor insecten.

Nederland Groenboerenland

Er is genoeg voedsel beschikbaar als we minder dieren houden, ofwel naar een meer plantaardig dieet overstappen en ons minder afhankelijk en kwetsbaar maken van import van krachtvoer (waarvoor overzeese boeren van hun land worden verdreven en regenwoud plaats maakt voor monoculturen van soja en mais) en chemie. Nederland kan een groenboerenland worden als dichtbevolkte delta met koeien in de wei, en voedsel voor mensen dichterbij. Dan geven we ook ruimte aan boeren in ontwikkelingslanden die nu weggeconcurreerd door onze gesubsidieerde vleesindustrie of grootschalige uientelers die markten hiermee wereldwijd overspoelen en de opbouw van de lokale voedselvoorziening in o.a. Afrikaanse landen frustreren.

'het begint met het bewustzijn dat we de tak aan het afzagen zijn waar we op zitten'

Het begint met het bewustzijn dat we de tak aan het afzagen zijn waar we op zitten. Alleen gezonde bodems zorgen voor voedselzekerheid. De overheid moet niet zoals nu als verlengstuk van de chemie en vleeslobby fungeren en ons met reclamebureaus gaan vertellen dat pesticiden best meevallen, terwijl aantoonbaar steeds meer mensen ziek worden. De overheid moet vanuit een langetermijnvisie en leiderschap zorgen dat chemievrij boeren lonend wordt. Dat boeren weer hagen gaan aanplanten en poelen gaan aanleggen. De biodiversiteit zal zich dan kunnen herstellen. Dan is een wat stillere meerderheid onder de boerenstand best bereid om te gaan bewegen. De bio-sector moet en kan hierin de lead nemen door samen te werken met alle maatschappelijke krachten die ook voor een chemievrije landbouw en grondgebonden dierhouderij staan.

Bert van Ruitenbeek, voorzitter Groenboerenplan (netwerkorganisatie van 'groene boeren') en directeur Stichting Demeter (keurmerk biodynamische landbouw)