‘Burgers aan je binden begint met vertrouwen’

---

Dit Topartikel wordt u gratis aangeboden door Ekoland. Drie maanden gratis Ekoland lezen in print en online? Klik hier. Blijf op de hoogte via de gratis nieuwsbrief.

---

Vier jaar geleden sprak ik voor Ekoland met Johannes Regelink over de plannen die hij, samen met zijn vrouw Joanne Malotaux, had voor realisatie van Burgerboerderij De Patrijs. Hoe staat het bedrijf er vier later voor? Een hoe loopt het op Burgerboerderij Oosterwold in Almere?

Burgerboerderij De Patrijs ligt in Gelderland, tussen Lochem en Laren. Op de boerderij met 70 melkkoeien wordt kaas en zuivel gemaakt en worden peulvruchten, groenten en granen geteeld. ‘Werk voor vijf huishoudens’ was de kop boven het artikel in Ekoland in maart 2021. Is dat gelukt? Johannes Regelink: „Er is nu een kernteam van negen personen in dienst en daarnaast zijn er afhankelijk van de werkzaamheden vier zzp'ers. Wel is de inzet van vrijwilligers groter dan oorspronkelijk was voorzien. Oorspronkelijk was het idee professionals ondersteund door vrijwilligers maar bij sommige activiteiten is het andersom, zoals bij het klusteam, het bevoorraden van de vijf winkels en een deel van de administratie. Het verzorgen van het melkvee gebeurt wel door een professional en het kaasmaken door een professional met hulp van vrijwilligers. In totaal is er 6 à 7 fte aan betaald werk.”

Om ‘alle takken van sport’ goed te laten functioneren is een goede afstemming cruciaal. Een van de vrijwilligers is supply chain manager geweest. Hij heeft een planningssysteem gebouwd waarin precies is te zien welke hoeveelheid melk wanneer geproduceerd wordt en of die naar de kaasmakerij gaat of naar de zuivelverwerking. Vrijwel alle melk wordt op het bedrijf verwerkt. Er is ook een jurist die als vrijwilliger helpt bij de vergunningen. Regelink: „Ik had niet verwacht dat we zoveel vrijwilligers met specifieke kwaliteiten aan De Patrijs konden binden.” Er zijn gemiddeld 15 vrijwilligers per dag, op jaarbasis zo’n 100 personen. Sommigen komen spontaan aanwaaien, anderen reageren op een oproep of komen via Lochem Doet, een platform voor vrijwilligerswerk. Vrijwilligers worden ingezet naar hun wensen en capaciteiten. „Maar we hebben ook een vrijwilliger met een goede kantoorbaan, die hier komt om met zijn handen te werken”, vult Regelink aan. „Nadenken doet hij al genoeg bij zijn reguliere werk.” De vrijwilligers wonen niet allemaal dichtbij, voor hen zijn er drie logeerkamers.

Bij de start was er redelijk wat verloop onder de professionals. Zo bleek degene die het melkvee verzorgde, liever te gaan voor een hoge melkproductie, wat niet past bij het inkruisen van MRIJ. Nu is er een stabiel team. Regelink en Malotaux hebben contact met andere initiatiefnemers van Burgerboerderijen waaronder Arnold en Diana van Veelen van Burgerboerderij Oosterwold. Om van elkaar te leren gaan ze elk kwartaal bij elkaar op bezoek.

tekst gaat door onder foto

Verbinden op basis van vertrouwen

Burgerboerderij Oosterwold is een bedrijf met melkvee, vleesvee, akkerbouw en natuurbeheer. Er is een winkel waarin zuivel en kaas van het eigen bedrijf worden verkocht en ook groenten en producten van andere kleinschalige producenten. In totaal zijn er 250 dieren waarvan 75 melkkoeien en 30 stuks jongvee, de rest is vleesvee. Het bedrijf is biologisch gecertificeerd. Ze leveren alle melk aan Kalverliefde uitgezonderd melk voor eigen zuivel en kaas.

De zuivelproductie doen ze zelf, de kaasproductie is uitbesteed. Ik vraag hoe ze burgers aan hun bedrijf binden. Arnold van Veelen: „Mensen aan je binden begint bij jezelf. Ben je zelf open en positief naar de ander toe? Wij proberen te verbinden op basis van liefde en vertrouwen. Dat is wat ons geloof ons meegeeft. Het is heel intensief, maar je krijgt er veel voor terug.” Diana van Veelen: „Ons doel is om op termijn geen eigenaar meer te zijn maar met een groep ondernemers het bedrijf te runnen met daarin een duidelijke rol voor burgers.” Inmiddels zijn er al andere bedrijven op het erf actief, zoals Groene Pluk, Oerwroeters, Almeerse Wolunie, Stadsjutters (tweedehands bouwmaterialen) en The Crazy Smile. De bedrijven gaan straks een community vormen die de burgerboerderij daadwerkelijk samen runt. In de pijplijn zitten nog een productiekeuken waar samen met vrijwilligers gekookt en ingemaakt kan worden en ruimte geboden wordt aan jongeren die om de een of andere reden niet naar school kunnen. Dat laatste past heel goed bij de sociale doelstelling van Burgerboerderij Oosterwold. Van Veelen: „Ik wil heel graag aan de slag met jongeren die met hun handen willen werken.”

Tekst gaat door onder foto

Naar regionale afzet

Naast kaas en zuivel verkoopt De Patrijs ook groenten in onbemande winkels die Verslokalen worden genoemd. Die groenten komen van boeren uit de omgeving of Odin. De kaasproductie is nu te groot voor de regionale afzet, vandaar dat er ook kaasabonnementen (‘kaasaandelen’) zijn waar deelnemers iedere maand één of meerdere stukken kaas thuisgestuurd krijgen of kunnen ophalen bij 45 ophaalpunten door vrijwel het hele land. Hoe gaat De Patrijs de kaasproductie matchen met de regionale afzet? Regelink antwoordt: „Meer regionale afzet en minder koeien. Waarschijnlijk komen we uit op de helft van het huidige aantal koeien. We hebben dan minder opbrengsten en minder variabele kosten, maar nog wel de vaste kosten. Dat wordt de grote uitdaging.” Meer omzet moet ook komen uit plantaardige eiwitproducten zoals tempeh en spreads. De benodigde veldbonen en groene erwten telen ze al zelf, een groot deel gaat nu nog naar diervoer. Plantaardig en dierlijk zijn zo in de toekomst veel meer in evenwicht.

Tegenvallers

Financieel waren er wat tegenvallers. Zo zijn de aanloopverliezen te laag ingeschat. En bleken er extra onvoorziene investeringen nodig, zo bleken de toiletten niet op het riool aangesloten en dat is wel nodig met zoveel vrijwilligers. De reinigingsapparatuur van de melkinstallatie moest vervangen worden met het oog op de productie van rauwmelkse kaas. Dit jaar willen ze voor het eerst quitte spelen. „De kaasaandelen hebben ons gered”, merkt Regelink op.

De juridische structuur bestaat uit een stichting, een BV en een maatschap. Deze structuur is erop gericht de financiële risico’s passend te verdelen. Ondanks dat is het zo dat in deze opstartfase de financiële risico’s bij Malotaux en Regelink het grootst zijn. „Dat past eigenlijk niet bij ons bedrijf, maar is een relict van het economische systeem waarin we nog leven.” Het komende jaar gaat de Patrijs werken aan drie thema’s uit de Boerenboom (boerenboom.nl): boereninkomen, dierenwelzijn (in het najaar kalfjes bij de koe) en arbeidsvreugde. „Je kunt niet alles tegelijk, focus is belangrijk”, aldus Regelink

tekst gaat door onder foto

Bestaansmodel is ‘genoeg’

Groene Pluk is één van de nieuwe bedrijven die op het erf in Oosterwold zijn neergestreken. De zelfoogsttuin van Juultje Joosten en Hester van Donkersgoed heeft nu bijna 50 leden en kan doorgroeien naar 200 leden en later zelfs nog meer. De leden kunnen van woensdag tot en met zaterdag groenten komen oogsten en bloemen plukken. Elke week mailen de tuinders wat de leden kunnen plukken. Daarnaast liggen de groenten ook in de winkel van de burgerboerderij. Juultje en Hester zijn in februari begonnen en huren één ha van de burgerboerderij. Ze hebben hun bedrijf gefinancierd met eigen geld, een Leadersubsidie en leningen van familie. De burgerboerdrij heeft een kleine tractor aangeschaft voor werkzaamheden op het perceel. Bij Groene Pluk kan geoogst worden van april tot december (er is een polytunnel). Er wordt ook samengewerkt met Flevolandse akkerbouwers en biologische tuinderijen in Utrecht en Noord-Holland om leden de hele winter van groenten te voorzien. Uiteindelijk is er genoeg ruimte voor 400 monden.

De inkomsten van Burgerboerderij Oosterwold komen nu voor een derde uit de boerderij, een derde uit de verhuur van ruimtes en een derde uit de productie van groene energie. Dat laatste zal minder worden want de windmolen naast het bedrijf moet volgend jaar weg. Een bedrijf starten in de Flevopolder vraagt veel kapitaal vanwege de hoge grondprijzen. Omdat er niet veel eigen vermogen kon worden ingebracht, is het bedrijf zwaar gefinancierd. Volgend jaar moet het bedrijf geherfinancierd worden. De kunst is dus om financieel gezond te blijven boeren. Daarvoor moeten de grondlasten omlaag en gelukkig begint de boerderijwinkel nu goed te lopen. Maar is het genoeg? Diana van Veelen: „We streven naar ons ‘genoeg’, in de zin van dat we een bestaansmodel nastreven waar we veel meer afstemmen met elkaar wat ‘genoeg’ is en dat eerlijker delen.”

Burgerboerderijen Oosterwold, de Patrijs en Biesterhof organiseren de komende tijd diverse activiteiten voor andere boeren: www.burgerboerderijen.nl.

Marcel Vijn is onderzoeker bij Wageningen Research