Eko-boerderij De Eerste

Op de laatste vrijdag van oktober hangt op het erf van Eko-boerderij de Eerste in Marknesse een ontspannen sfeer. Gerrit Marsman senior (68) maakt een praatje met een van de vaste bezorgers; zijn vriendin Crina (51) pakt met kleinzoon Kasper (13) groentebestellingen in. Vanochtend kwam de laatste bloemkool van het land en er staat nog wat prei, maar de oogstpiek is duidelijk voorbij. Rond drie uur is er koffie in de huiselijke kantine op de zolder van de domeinschuur. ’s Zomers wordt hier met de seizoenmedewerkers gegeten en om beurten gekookt. Terwijl Gerrit senior koffie zet, schuiven zijn vier medevennoten en kleinzoon Daan aan. Daan Hulleman (20) is de zoon van Gerrits dochter Maaike (45) en Albert Hulleman (51). Albert en zijn broer Richart Hulleman (55) kwamen vorig voorjaar in het bedrijf. Richart richt zich vooral op de koeien, Albert op de grondbewerking. De broers deden hun eigen koeien weg vanwege het stikstofbeleid en brengen 30 ha grond in, die inmiddels in omschakeling is. Medevennoot Erik Ploer (44) is de man van Gerrits dochter Geke (43). Erik runt de kleinhandelstak en Geke de natuurvoedingswinkel, waar ook zus Janneke (39) werkt. Gerrit junior (39) bestiert met partner Sara Perez (35) de groentetak van het bedrijf.

Volhoudbare landbouw

Leidend in de afgelopen 37 jaar was steeds de zoektocht naar volhoudbare landbouw, die mens, dier en milieu respecteert. Zo ontstond de kaasmakerij, omdat er geen afzet was voor biologische melk: “Melk is wit, kreeg ik van Campina te horen”, vertelt Gerrit. Door de dieren, winkel en kleinhandel benutten ze de eigen productie maximaal. Ook (ver-)kopen ze producten die ze zelf niet telen. Export gebeurt zelden en alleen bij gebrek aan binnenlandse vraag. Tijdens de koffie blijkt de zoektocht naar volhoudbaarheid springlevend. Op tafel komen vragen als: kunnen we stiertjes afmesten met onze wei, als restproduct van de kaasmakerij? Hoewel de jongere generatie niet onverdeeld voor is, ziet senior het zitten. “Stiertjes groeien er hartstikke best op. Ze gaan nu met drie weken weg, terwijl er dan al veel melk in zit.” Hij rekent voor: “Tien liter wei is een kilogram krachtvoer, en we hebben 400.000 liter. Er zijn nog wel haken en ogen, zoals huisvesting in de winter. Maar we hebben genoeg afzet voor vlees in de regio.” Het krachtvoer wil Richart eerst afbouwen naar 500 kilogram per koe, maar liefst voedt hij ze volledig van eigen hectares. Op dit moment voeren ze zo’n 70 ton aan ofwel 10 tot 12 ha. Hoewel de opbrengst van het experiment met veldbonen dit jaar zwaar tegenviel, biedt de nieuwe grond dus zeker kansen. Ook in dit opzicht is Gerrit senior blij met de inbreng van de broers: “We bestaan bijna 40 jaar, maar bruisen als nooit tevoren.” Ook minder melkvee is in de discussies geen taboe, maar voorlopig geen optie. “Je moet zo veel mogelijk direct voor menselijke consumptie telen”, zegt senior. “Maar door de grasklaverteelt en mest zijn die koeien de poten onder onze tafel.”

Keuzes

Na de koffie maakt Gerrit senior een rondje over het bedrijf. Kaasmaakster Paola Valle Parra (35) verkoopt ook kaas op de markt, en beheert de tunnelkassen. In de potstal rijdt Richart Hulleman op een oud, zuinig International trekkertje. Ernaast ligt maaisel uit nabij natuurgebied De Wieden te rijpen. Een trots van senior is de volgroeide windsingel langs het kavelpad. Tegenover de boerderij plantte hij 13 bomen: voor elk kleinkind één. “Gerrit hecht daar emotionele waarde aan”, vertelt Daan. “Binnen het bedrijf is Gerrit senior de meest spirituele van het stel. De rest noemt dat soms zweverig, maar het is zeker geen splijtzwam. Het verrijkt ons allemaal. Iedereen mag hier zijn mening hebben. De onderlinge discussies versterken juist ons aanpassingsvermogen en onze samenwerking als team.” Het liefst wilde senior ook langs de nieuwe percelen een volwaardige houtwal, maar vanwege de torenhoge grondkosten koos de rest toch voor een enkele bomenrij. Gerrit respecteert dat: “De nieuwe generatie moet beslissingen kunnen nemen.” Inmiddels is hij ook erg blij met de investering in de nieuwe grote, geïsoleerde groenteloods. “We werkten al jaren in oude lage stalletjes en zo”, licht Gerrit junior toe. “Op een gegeven moment beperkte dat de efficiëntie en de arbeidsvreugde. En werkplezier zorgt juist dat mensen terugkomen.” Ook het teeltplan helpt hierbij: “We telen 25 soorten groenten en planten van maart tot augustus iedere twee weken een stukje. We verwerken ook zelf. Dat houdt het werk afwisselend.” Vanwege de vele dorstige jonge plantjes, kochten ze een nieuwe beregeningsinstallatie. In wiedrobots investeert junior nog niet. Dure 6-rijers zijn geen optie en de resultaten van kleinere modellen vindt hij nog niet optimaal. Tien jaar terug ontwikkelden ze wel een zelfrijdend schoffeltuig. Geschikte elektromotoren waren er toen nog niet, maar het gebruikt heel weinig diesel. Een serieus probleem is netcongestie: “We hebben een windmolen en 300 zonnepanelen, maar krijgen geen verzwaring op onze aansluiting”, aldus junior. “Anders waren we nu zeker verder met de elektrificatie, zoals een elektrische haspel.” Zodra de regelgeving het toelaat, zien Gerrit junior en techneut Albert ook waterstof als optie.

Generaties

Naar het boek Rijke Aarde van Gabe Brown, vergt volledig volhoudbare landbouw volgens Gerrit senior een plan voor minimaal de komende 200 jaar. Of, in Richarts woorden, een ‘zeven-generatieplan’. Met Gerrit junior, Geke, Janneke en de schoonzonen en -dochter als derde generatie in het bedrijf zijn ze aardig op weg en de vierde draait al mee. Kleinzoon Daan studeert en werkt daarnaast op vrije dagen in de groenten. Bedrijfsovername ambieert Daan niet: hij gaat voor een promotie in de celbiologie. “Maar zeg nooit, nooit.” Zijn nicht Iris Ploer (17) denkt er al wel over na, maar neemt de tijd: “Eerst maar studeren, dan zien we verder.” Vanwege haar interesse in bedrijfseconomie, begint ze na de zomer met een studie Agribusiness. Intussen werkt ze aan een webshop: “Als je hier een idee wil oppakken, is daar altijd ruimte voor,” zegt ze waarderend. “We zijn niet alleen familie en collega’s, maar ook echt een gemeenschap. We kunnen alles laten vallen voor elkaar.” In haar broer Kasper Ploer ziet Gerrit senior al een echte boer. Kaspers eerste bedrijfsidee: druiven. Net als de buren, die van 2,5 ha jaarlijks 20.000 flessen wijn halen. Opa Gerrit ziet het nog niet helemaal zitten, maar junior moet gezien het klimaat nog zien of er straks echt druiven staan. “Misschien wel rijst”, lacht hij. Voorlopig houden ze alle opties open: de gloednieuwe groenteloods is zo gebouwd, dat hij vele nieuwe initiatieven kan herbergen.